Bệnh cúm gia cầm là gì? Cúm gia cầm là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất đối với lĩnh vực chăn nuôi gia cầm và sức khỏe cộng đồng. Căn bệnh này do virus cúm type A gây nên, dễ dàng lây lan cho gia cầm, các loài chim hoang dã và có thể truyền sang động vật có vú, bao gồm cả con người. Tại Việt Nam, các chủng virus cúm gia cầm độc lực cao được ghi nhận chủ yếu là H5N1, H5N6 và gần đây có sự theo dõi đối với biến thể H5N1 clade 2.3.4.4b, đang gây bùng phát tại nhiều quốc gia.
Theo báo cáo từ ngành thú y và các tổ chức giám sát bệnh truyền nhiễm, virus cúm gia cầm có khả năng biến đổi gene mạnh, liên tục tạo ra các biến chủng mới. Điều này làm tăng nguy cơ bùng phát dịch, gây thiệt hại lớn trong chăn nuôi và đe dọa sức khỏe con người. Tại Việt Nam, mỗi năm đều ghi nhận rải rác các ổ dịch H5N1 tại một số tỉnh, chủ yếu ở hộ chăn nuôi nhỏ lẻ.
Mục Lục Bài Viết
Ảnh Hưởng Của Cúm Gia Cầm Đối Với Vật Nuôi
- Gà: Gà là đối tượng dễ nhiễm bệnh và bệnh thường diễn biến nhanh, gây tử vong cao. Trong một số ổ dịch độc lực cao, tỷ lệ chết có thể lên đến 90 – 100% chỉ trong vài ngày.
- Vịt: Vịt được xem là nguồn mang virus âm thầm vì thường không biểu hiện triệu chứng rõ ràng. Đây chính là yếu tố khiến việc kiểm soát bệnh khó khăn, tạo điều kiện virus phát tán ra môi trường, nguồn nước và sang các đàn khác.
- Ngỗng, ngan, chim cảnh và gia cầm hoang dã: Các loài này có thể mang virus ở mức độ khác nhau, đôi khi không chết ngay nhưng là mắt xích quan trọng trong quá trình lây lan theo mùa di cư.
Nguy Cơ Đối Với Con Người
Một số chủng cúm gia cầm (như H5N1, H7N9) có khả năng lây sang người và gây biến chứng nặng như viêm phổi, suy hô hấp cấp tính, rối loạn đa cơ quan, tỷ lệ tử vong cao nếu không phát hiện sớm. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đánh giá H5N1 là một trong những loại virus cúm có nguy cơ gây đại dịch tiềm tàng nếu xảy ra đột biến cho phép lây truyền dễ dàng giữa người với người.
Những người theo dõi đá gà trực tiếp chia sẻ: Con người thường nhiễm bệnh khi tiếp xúc trực tiếp với gia cầm bệnh, phân, nước bọt, dịch tiết hoặc khi giết mổ, vận chuyển, tiêu hủy gia cầm không đảm bảo an toàn sinh học. Những người có nguy cơ cao bao gồm người chăn nuôi nhỏ lẻ, công nhân lò mổ, người thu gom, vận chuyển gia cầm và trẻ em ở khu vực sống gần trang trại.
Đặc Điểm Dịch Tễ Học
Virus cúm A có thể lây nhiễm gà, vịt, ngan, ngỗng, đà điểu, chim kiểng, chim hoang dã và một số động vật có vú. Mọi lứa tuổi đều có thể mắc bệnh. Mức độ thiệt hại phụ thuộc vào:
- Loài vật nhiễm bệnh
- Độc lực chủng virus
- Điều kiện vệ sinh chuồng trại
- Mật độ nuôi và khả năng miễn dịch của đàn
Các chủng có độc lực cao có thể khiến một đàn gia cầm chết đến 100% chỉ sau 48 – 72 giờ.
Đường Lây Truyền Virus Cúm Gia Cầm
Những người quan tâm đá gà đòn cho biết: Virus nhân lên trong đường hô hấp và tiêu hóa, sau đó thải ra môi trường qua phân, nước mũi, nước bọt. Thời gian lây truyền thường kéo dài 3 – 5 ngày, đôi khi đến 7 ngày.
- Lây truyền trực tiếp: Gia cầm khỏe tiếp xúc với gia cầm bệnh hoặc chim hoang dã mang mầm bệnh.
- Lây truyền gián tiếp: Qua thức ăn, nước uống, thiết bị chăn nuôi, lồng nhốt, xe vận chuyển, quần áo, giày dép đã nhiễm virus.
Triệu Chứng Nhận Biết
Nhận biết triệu chứng sớm có ý nghĩa quan trọng để phòng ngừa lây lan. Gia cầm bị nhiễm thường có các biểu hiện:
- Run rẩy, lờ đờ, giảm ăn
- Tụm lại một góc, khó di chuyển
- Ho, thở khò khè, chảy nước mũi
- Đầu, mặt, mí mắt, mào sưng phù và tím tái
- Xuất huyết dưới da, đặc biệt ở vùng da không lông
- Phân loãng màu trắng hoặc trắng xanh
- Giảm sản lượng trứng, trứng mềm hoặc không vỏ ở gà đẻ
Cần lưu ý phân biệt cúm gia cầm với các bệnh đường hô hấp khác như Newcastle, CRD hoặc tụ huyết trùng bằng cách lấy mẫu xét nghiệm khi có nghi ngờ.
Biện Pháp Phòng Bệnh
Phòng bệnh luôn là ưu tiên hàng đầu vì điều trị gần như không có hiệu quả đối với virus. Dưới đây là hệ thống biện pháp phòng ngừa theo tiêu chuẩn an toàn sinh học:
Quy hoạch và thiết kế trại
- Chuồng nuôi cần cách xa khu dân cư, chợ, trường học, bệnh viện và đường giao thông lớn.
- Có hệ thống tường rào cao từ 2m, cổng kiểm soát, hố sát trùng.
- Tách biệt rõ khu hành chính với khu nuôi.
Phân khu và vận hành trại
- Nuôi tách biệt từng khu: gà con, gà hậu bị, gà đẻ.
- Khu nuôi cách ly cho gia cầm mới nhập, thời gian cách ly tối thiểu 14 ngày.
- Không nuôi chung nhiều loại gia súc – gia cầm.
- Gà thả vườn cần quây lưới tạo khu vực kiểm soát khử trùng.
Quy trình xuất – nhập đàn
- Cùng nhập – cùng xuất, không bổ sung giữa chừng.
- Trống trại sau mỗi lứa, vệ sinh – tiêu độc, phơi nền chuồng tối thiểu 2 tuần trước khi thả nuôi mới.
An toàn vệ sinh – khử trùng
- Khử trùng trại định kỳ hàng tuần.
- Khơi thông cống rãnh, rắc vôi bột khu vực xung quanh.
- Dụng cụ chăn nuôi có riêng theo khu, không dùng lẫn.
- Thực hiện phun khử trùng bằng dung dịch sát khuẩn phù hợp theo hướng dẫn thú y.
Kiểm soát người và động vật ra vào
- Hạn chế khách vào trại, khách buộc phải mặc đồ bảo hộ.
- Ngăn chuột, chim hoang, chó mèo xâm nhập.
Tiêm vaccine
Vaccine phòng cúm là công cụ quan trọng trong chăn nuôi. Gia cầm chỉ được xuất bán hoặc giết mổ sau tiêm đủ tối thiểu 14 ngày và phải khỏe mạnh.
Biện Pháp Xử Lý Khi Có Dịch
Ngay khi phát hiện gia cầm có triệu chứng hoặc có con chết bất thường, chủ nuôi cần:
- Thông báo ngay cho thú y địa phương để lấy mẫu xác nhận.
- Không bán tháo, không vận chuyển gia cầm khỏi khu vực.
- Không giết thịt tiêu thụ.
Tiêu hủy gia cầm mắc bệnh
- Khoanh vùng và tiêu hủy toàn bộ đàn bệnh và đàn nguy cơ.
- Tiêu hủy bằng chôn hoặc đốt, đảm bảo rải vôi, phun formol hoặc NaOH theo hướng dẫn.
- Chất độn chuồng phải được thu gom, chôn hoặc đốt, không bỏ bừa bãi.
Khử trùng môi trường sau tiêu hủy
- Phun sát trùng toàn bộ trại 2 – 3 lần trong tuần đầu.
- Để trại ủ 5 – 7 ngày, sau đó rửa chuồng, phun lại sát khuẩn 2 lần cách nhau 10 – 15 ngày.
- Nước thải phải được xử lý bằng vôi đạt nồng độ 10% trước khi xả ra ngoài.
“Virus cúm gia cầm lây lan qua tiếp xúc trực tiếp, môi trường, thức ăn, nước uống và dụng cụ nhiễm mầm bệnh. Do đó, an toàn sinh học là hàng rào phòng dịch đầu tiên và quan trọng nhất.”
Xu Hướng Hiện Nay Và Khuyến Nghị
Theo hướng nông nghiệp hiện đại, nhiều địa phương áp dụng biện pháp chăn nuôi an toàn sinh học kết hợp hệ thống phát hiện sớm dịch bệnh bằng xét nghiệm PCR định kỳ. Các mô hình trang trại lớn đã áp dụng:
- Camera kiểm soát vận hành
- Nhật ký nhập – xuất đàn điện tử
- Vòng đệm an toàn biên dịch
Đối với hộ chăn nuôi nhỏ lẻ – nhóm dễ bùng phát dịch – khuyến nghị cần chủ động:
- Bật máy sấy, phơi nền chuồng mùa ẩm
- Nuôi mật độ phù hợp, tránh nhốt dày
- Tham gia chương trình hỗ trợ vaccine của địa phương
Ngoài ra, theo WHO và FAO, người dân cần tuyệt đối không xử lý, giết mổ, ăn gia cầm chết hoặc bệnh. Việc thu gom và tiêu hủy phải luôn có giám sát thú y.
Hiểu rõ bệnh cúm gia cầm là gì, diễn biến bệnh, tuân thủ an toàn sinh học và tiêm phòng đầy đủ chính là chìa khóa bảo vệ đàn gia cầm và giảm nguy cơ lây nhiễm sang người.
